Pierwsze jest osiedle A co na prostych układ ma

Osiedle A
Pierwsze osiedle w Tychach powstało w latach 1951-1955 na podstawie Uchwały Prezydium Rządu z dnia 4 października 1950 roku w sprawie rozbudowy miasta Tychy.

Układ urbanistyczny

Układ urbanistyczny został zaprojektowany przez zespół projektowy z Politechniki Śląskiej na czele którego stał Profesor Tadeusz Teodorowicz-Todorowski.

Czysty prosty układ założony na dwóch osiach. Głównej zachód-wschód tworzy ją ulica Arkadowa w połowie przecięta głównym placem osiedla. Zakończona z jednej strony reprezentacyjnymi schodami z repliką lampy górniczej i skwerem z mozaiką-posadzką przedstawiającą datę rozpoczęcia i zakończenia budowy osiedla. Z drugiej strony zakończona arkadami i znajdującą się za nimi ulicą Asnyka.Osiedle całkowicie samodzielne posiadające wszystkie funkcje potrzebne do życia społecznego od opieki zdrowotnej poprzez oświatę handel na rekreacji i kulturze kończąc.

Oś zachód-wschód.

Oś północ-południe.

Większość tych funkcji usytuowane zostały w części wschodniej we wnętrzu po stronie północnej istniał żłobek obecnie Biblioteka Pedagogiczna.
Po stronie południowej przy ulicy Wojska Polskiego usytuowano Zakład Opieki Zdrowotnej oraz Przedszkole. W części zachodniej znajduje się drugie przedszkole obecnie przychodnia psychologiczno-pedagogiczna.
W części centralnej środkowej na przecięciu osi wschód-zachód (ul. Arkadowa) i krótszej północ-południe (ul. Plac Św. Anny, dawniej pl. Pstrowskiego) znajduje się główny plac osiedla miejsce reprezentacyjne z najwyższą zabudową i głównym gmachem placu. Pierwotnie siedziba Komitetu, pierwszego Kina, następnie WKU później siedzibę Szkoły Wyższej a obecnie mieści się tu Szkoła Tańca. Za tym obiektem znajduje się część oświatowa osiedle z dwoma bliźniaczymi szkołami, początkowo obie jako Szkoły Podstawowe obecnie jedna z nich pełniąca ostatnio funkcję Szkoły Wyższej – Językowe Kolegium Nauczycielskie stoi opustoszała i czeka na następną szansę.
Dachy płaskie zastosowano wzdłuż osi wschód-zachód główny trakt pieszy oraz na placu Anny, a dachy spadziste posiadają zewnętrzne budynki osiedla wzdłuż ulic Burschego, Andersa, Asnyka, Wojska Polskiego oraz budynki sytuowane we wnętrzach-przestrzeniach półprywatnych.

Widok z lotu ptaka.

Przestrzenie społeczne

Przestrzeń podzielono na tereny półprywatne, publiczne, reprezentacyjne oraz rekreacyjne.
Półprywatne – dziedzińce we wnętrzach gdzie do dziś można zauważyć suszące się na sznurkach pranie co pokazuje panujący tu dobry klimat społeczny.
Publiczne – główne ulice założenia Andersa, Asnyka, Burschego, Wojska Polskiego oraz główny ciąg pieszy i jezdny osiedla ulica Arkadowa.
Reprezentacyjne – schody wejściowe od strony wschodniej ze skwerem i repliką lampy górniczej oraz plac główny z fontanną, miejsce spotkań tyszan w pierwszym okresie powstawania miasta.
Rekreacyjne – od strony północnej osiedla za ulicą Andersa usytuowano w części zachodniej stadion otwarty z trybunami jako stadion klubowy, w tej części istniał także basen odkryty. W części środkowej i wschodniej mniej sformalizowanej istniały boiska treningowe oraz pas zieleni buforowej a za strumykiem Tyskim płynącym wzdłuż boisk znajdowała się część spacerowa z alejkami oraz zieleń wysoka.

Architektura / Detale / Sztuka

Budynki wykonano w stylu socjalizmu realnego i posiadają one wiele detali charakterystycznych dla tego okresu.Kondygnacja parteru jest podkreślona gzymsem biegnącym wzdłuż obiektów.Elewacje od strony przestrzeni reprezentacyjnych posiadają podwojony gzyms (osie kompozycyjne elewacje od strony ulic zewnętrznych).Ostatnia kondygnacja posiada wysunięty poza ściany gzyms wieńczący oraz attykę w budynkach z dachami płaskimi.

Dachy płaskie wzdłuż osi wschód-zachód główny trakt pieszy oraz na placu Anny.Dachy spadziste zewnętrzne budynki osiedla wzdłuż ulic Burschego, Andersa, Asnyka, Wojska Polskiego oraz budynki sytuowane we wnętrzach-przestrzeniach półprywatnych.

Drzwi i okna posiadają opaski wzdłuż otworów podkreślające otworowanie budynków.Poza detalami typowo architektonicznymi występują także elementy artystyczne takie jak sgraffito głównie na elewacjach budynków placu głównego a także na elewacjach od ulicy Asnyka czyli pierwszych witających mieszkańców i gości przybywających od strony Dworca PKP. Innymi elementami są reliefy sytuowane nad drzwiami wejściowymi większości budynków mieszkalnych ukazujących formy zwierzęce oraz roślinne.Detale rzeźbiarskie roślinne występują także w obiektach oświatowych w pasie gzymsu , symetrycznie usytuowane rzeźby kwiatów okalające obiekt.

Gdzie szukać

PILASRTY – plac Św. Anny – elewacje z arkadami od ul Asnyka

KOLUMNADA \ ARKADY- plac Św. Anny ; ul. Arkadowa

BONIOWANIE – plac Św. Anny ; elewacje od ul Burschego , Asnyka

KOLOROWE RELIEFY – nad wejściami do klatek schodowych oraz nad wjazdami w dziedzińce

RZEŹBY

murarka przy wjeździe na plac

górnik i hutnik w narożnikach głównego budynku placu od strony szkół

matka z dzieckiem przy bibliotece pedagogicznej

PŁASKORZEŹBY – nad wejściami do obiektów oświatowych oraz w pasie gzymsu

SGRAFFITO – elewacje placu Św. Anny ; elewacje od strony dworca PKP ul. Asnyka

PRZEJŚCIA KLIMATYCZNE – budynki mieszkalne wschodnia-południowa część osiedla

CO NOWEGO – Przestrzeń / Architektura / Detal

– ulica Arkadowa na całej długości (posadzka oraz miejsca parkingowe)
– schody wejściowe reprezentacyjne wraz ze skwerem i replika lampy górniczej
– parking na ponad 160mp za przychodnią
– budynek mieszkalny w niszczejącym budynku poprzemysłowym
– plac Św. Anny (posadzka płyty placu oraz termomodernizacja głównego budynku)
– kościół pw. Miłosierdzia Bożego
– parking przy kościele
– plac zabaw na plantach za potokiem Tyskim

To w skrócie tyle o tym zacnym osiedlu… ale naturalnie to nie koniec. W przygotowaniu kilka wpisów szczegółowych na temat nowinek na osiedlu (nowy plac; przebudowa ul. Arkadowej; małe osie).

R.B.

• osiedle A
• Tadeusz Teodorowicz-Todorowski
• Tychy